Czym jest dostępność cyfrowa?
Dostępność cyfrowa to sposób projektowania treści, który uwzględnia potrzeby osób z różnymi ograniczeniami – wzrokowymi, słuchowymi, ruchowymi czy poznawczymi. Dotyczy to nie tylko stron internetowych i aplikacji, ale również publikacji elektronicznych, takich jak ebooki i dokumenty PDF.
Jeśli przygotowujesz ebooka zgodnego z WCAG 2.1, musisz pamiętać, że dostępność nie oznacza uproszczenia treści – chodzi o zapewnienie równych szans w odbiorze. Osoba korzystająca z czytnika ekranu powinna zrozumieć Twoją książkę tak samo jak czytelnik, który ją widzi. To kluczowy element przy publikacjach edukacyjnych, poradnikowych czy sprzedawanych w dużych księgarniach cyfrowych.
Czym jest WCAG 2.1 i dlaczego ma znaczenie dla Twojego ebooka?
WCAG 2.1 (Web Content Accessibility Guidelines) to międzynarodowy standard dostępności opracowany przez organizację W3C. Wersja 2.1, wprowadzona w 2018 roku, rozszerzyła wcześniejsze wytyczne m.in. o obsługę urządzeń mobilnych i czytników ekranowych, co ma ogromne znaczenie w przypadku nowoczesnych ebooków zgodnych z WCAG 2.1.
Jeśli przygotowujesz dokument w formacie PDF lub EPUB, musisz znać te zasady – to one decydują, czy Twój plik będzie dostępny dla osób z niepełnosprawnościami.
WCAG 2.1 opiera się na czterech filarach:
- Postrzegalność – treść musi być możliwa do odebrania różnymi zmysłami (np. alternatywny tekst dla grafik w ebooku),
- Funkcjonalność – użytkownik musi być w stanie obsłużyć dokument za pomocą klawiatury lub technologii wspomagających,
- Zrozumiałość – układ, nagłówki i linki muszą być logiczne i jasne,
- Solidność – treść powinna być kompatybilna z różnymi urządzeniami i programami (np. czytnikami ekranowymi typu VoiceOver, NVDA).
Poziomy zgodności: A, AA, AAA
Standard WCAG 2.1 (Web Content Accessibility Guidelines) dzieli wymagania dostępności cyfrowej na trzy poziomy: A, AA oraz AAA. Dla każdego, kto tworzy ebooki zgodne z WCAG 2.1, ta klasyfikacja jest podstawą.
Poziom A – minimum, które musi być spełnione
To zestaw podstawowych reguł, bez których dokument nie będzie dostępny dla technologii asystujących (np. czytników ekranu). Jeśli Twój ebook nie spełnia tego poziomu, może być całkowicie nieczytelny dla wielu odbiorców.
Przykłady:
- każda grafika ma alternatywny opis (ALT),
- interfejs można obsłużyć klawiaturą,
- nie ma elementów migających z częstotliwością mogącą wywołać atak (poniżej 3 Hz).
Poziom AA – standard, do którego dążymy
To poziom najczęściej wymagany w praktyce, szczególnie przy publikacjach profesjonalnych i komercyjnych. Jeśli przygotowujesz ebook PDF lub EPUB zgodny z WCAG 2.1, poziom AA jest Twoim celem.
Przykłady wymagań:
- kontrast między tekstem a tłem wynosi co najmniej 4.5:1,
- struktura dokumentu opiera się na logicznych nagłówkach H1-H6,
- linki i przyciski mają jednoznaczne opisy celu (np. „pobierz plik PDF” zamiast „kliknij tutaj”),
- dokument ma zdefiniowany język (w metadanych),
- multimedia mają napisy i są możliwe do zatrzymania,
- nie stosuje się tekstu zakodowanego jako obraz.
Poziom AAA – dostępność premium
Poziom AAA to opcja premium – nie jest obowiązkowy, ale warto znać jego kryteria. Przydaje się szczególnie przy materiałach edukacyjnych, treściach dla dzieci, osób z wieloma niepełnosprawnościami oraz w projektach finansowanych ze środków publicznych.
Przykłady:
- kontrast minimum 7:1,
- tłumaczenia migowe,
- uproszczony język,
- audiodeskrypcje do wideo,
- możliwość zmiany układu treści bez utraty sensu (np. powiększenie interfejsu, zmiana kolejności elementów na mniejszych ekranach).
Ten poziom stosują najczęściej instytucje zajmujące się edukacją, kulturą, lub tworzące materiały dla dzieci i młodzieży. W wybranych przypadkach – np. w zamówieniach publicznych lub projektach finansowanych z funduszy UE – może być wymagane spełnienie konkretnych kryteriów poziomu AAA. Dotyczy to szczególnie:
- materiałów dla grup wrażliwych (dzieci, osoby z wieloma niepełnosprawnościami),
- instytucji edukacyjnych, zdrowotnych lub kulturalnych,
- grantów unijnych, w których specyfikacja zawiera taki wymóg.
EPUB a WCAG 2.1 – co musisz wiedzieć?
Jeśli przygotowujesz ebooka w formacie EPUB, musisz zadbać o to, aby spełniał wymagania standardu WCAG 2.1 na poziomie AA. To nie jest tylko dobra praktyka – to dziś często obowiązek wynikający z przepisów prawa oraz warunek dystrybucji na platformach takich jak Amazon czy Empik Go.
Zgodność pliku EPUB z WCAG 2.1 oznacza, że Twoja publikacja musi zawierać:
- Strukturalnie poprawne nagłówki – H1, H2, H3… w odpowiedniej hierarchii (np. H2 nie może występować przed H1),
- Opisy alternatywne (ALT) dla wszystkich grafik, które niosą znaczenie (np. wykresy, ilustracje, zdjęcia okładek),
- Logiczną kolejność treści, czyli taką, w której czytniki ekranowe mogą swobodnie poruszać się po dokumencie,
- Możliwość pełnej nawigacji z poziomu klawiatury lub czytnika ekranowego (np. spisy treści, przypisy, linki wewnętrzne),
- Zdefiniowany język dokumentu (np. lang=”pl” dla treści po polsku), dzięki czemu czytniki zastosują odpowiednią wymowę i składnię.
Dlaczego to ważne?
Czytniki ekranowe (np. VoiceOver, NVDA) interpretują pliki EPUB nie na podstawie wyglądu, ale struktury HTML. Oznacza to, że źle zbudowany ebook EPUB może być całkowicie niedostępny dla czytelników korzystających z technologii wspomagających – nawet jeśli wygląda świetnie na ekranie.
Pamiętaj: EPUB 3.0 obsługuje role semantyczne, takie jak figure, caption, note – a starsze wersje (np. EPUB 2.0) już nie. Jeśli zależy Ci na pełnej zgodności z WCAG, zawsze eksportuj EPUB w wersji 3.0.
EPUB a WCAG 2.1 – co musisz wiedzieć?
Jeśli przygotowujesz ebooka w formacie EPUB, musisz zadbać o to, aby spełniał wymagania standardu WCAG 2.1 na poziomie AA. To nie jest tylko dobra praktyka – to dziś często obowiązek wynikający z przepisów prawa oraz warunek dystrybucji na platformach takich jak Amazon czy Empik Go.
Zgodność pliku EPUB z WCAG 2.1 oznacza, że Twoja publikacja musi zawierać:
- Strukturalnie poprawne nagłówki – H1, H2, H3… w odpowiedniej hierarchii (np. H2 nie może występować przed H1),
- Opisy alternatywne (ALT) dla wszystkich grafik, które niosą znaczenie (np. wykresy, ilustracje, zdjęcia okładek),
- Logiczną kolejność treści, czyli taką, w której czytniki ekranowe mogą swobodnie poruszać się po dokumencie,
- Możliwość pełnej nawigacji z poziomu klawiatury lub czytnika ekranowego (np. spisy treści, przypisy, linki wewnętrzne),
- Zdefiniowany język dokumentu (np. lang=”pl” dla treści po polsku), dzięki czemu czytniki zastosują odpowiednią wymowę i składnię.
Dlaczego to ważne?
Czytniki ekranowe (np. VoiceOver, NVDA) interpretują pliki EPUB nie na podstawie wyglądu, ale struktury HTML. Oznacza to, że źle zbudowany ebook EPUB może być całkowicie niedostępny dla czytelników korzystających z technologii wspomagających – nawet jeśli wygląda świetnie na ekranie.
Pamiętaj: EPUB 3.0 obsługuje role semantyczne, takie jak figure, caption, note – a starsze wersje (np. EPUB 2.0) już nie. Jeśli zależy Ci na pełnej zgodności z WCAG, zawsze eksportuj EPUB w wersji 3.0.
Nowelizacja ustawy – nowe obowiązki dla autorów i wydawców od czerwca 2025
Od 28 czerwca 2025 roku wchodzi w życie nowelizacja ustawy o dostępności produktów i usług, wdrażająca unijne przepisy tzw. Europejskiego Aktu o Dostępności (European Accessibility Act). Nowe regulacje mają kluczowe znaczenie dla każdego, kto tworzy i publikuje ebooki oraz dokumenty cyfrowe.
Co się zmienia?
- Obowiązki dostępności cyfrowej rozszerzają się na prywatne podmioty – nie tylko instytucje publiczne.
- Przepisy obejmują ebooki, dokumenty PDF, aplikacje oraz strony internetowe.
- Regulacje dotyczą m.in. autorów, wydawców, selfpublisherów i platform dystrybucyjnych (Empik, Amazon KDP, Google Books).
Jeśli publikujesz ebooka zgodnego z WCAG 2.1 lub oferujesz dokument dostępny do pobrania, musi on spełniać wymagania na poziomie AA – zarówno pod względem struktury, języka dokumentu, jak i opisów alternatywnych dla grafik.
To oznacza, że nawet jeśli jesteś autorem niezależnym, a korzystasz z platformy sprzedażowej, Twoje treści mogą zostać odrzucone, jeśli nie będą zgodne ze standardem WCAG 2.1 dla ebooków i dokumentów elektronicznych.
Czy są kary za brak dostępności? Tak – i dotyczą również ebooków
Od czerwca 2025 roku, brak zgodności z wymogami WCAG 2.1 (na poziomie AA) może wiązać się z konsekwencjami – zarówno dla instytucji publicznych, jak i dla autorów oraz wydawców oferujących ebooki i inne dokumenty cyfrowe.
Kto kontroluje i co grozi za niezgodność z WCAG 2.1?
- Instytucje publiczne mogą zostać objęte kontrolą przez Ministerstwo Cyfryzacji lub inne organy nadzorujące zgodność z ustawą o dostępności.
- Sektor prywatny – czyli sklepy internetowe, platformy z ebookami oraz selfpublisherzy – podlegają nadzorowi UOKiK (Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów), który może nakładać kary za nieprzestrzeganie przepisów.
- W skrajnych przypadkach – produkt cyfrowy niedostosowany do standardu WCAG 2.1 (np. niedostępny ebook PDF lub EPUB) nie będzie mógł być legalnie oferowany na rynku Unii Europejskiej.
Rodzaje kar:
- Kary finansowe, naliczane proporcjonalnie do skali działalności i wagi naruszenia.
- Zakaz wprowadzania produktu do obrotu, czyli blokada możliwości sprzedaży lub publikacji ebooka czy dokumentu online.
Jeśli tworzysz lub publikujesz ebooka, upewnij się, że jest zgodny z WCAG 2.1 – brak opisów alternatywnych, nieczytelna struktura nagłówków czy nieprawidłowy język dokumentu mogą być podstawą do odrzucenia publikacji lub kary.
Kto jeszcze musi się stosować?
Obowiązek stosowania dostępności dotyczy:
- instytucji publicznych,
- firm realizujących zamówienia publiczne,
- podmiotów finansowanych ze środków UE,
- twórców materiałów edukacyjnych i naukowych dla sektora publicznego,
- autorów i wydawców publikujących ebooki i pliki PDF udostępniane online,
- sklepów internetowych oferujących produkty cyfrowe,
- platform dystrybucyjnych takich jak Amazon KDP, Empik Go, Google Play Książki – które mogą wymagać zgodności z WCAG od autorów.
Dla autorów: jeśli publikujesz samodzielnie i nie spełniasz progów mikroprzedsiębiorcy, teoretycznie jesteś zwolniony z obowiązku – ale platforma, przez którą publikujesz, może tego wymagać. Dlatego warto zadbać o dostępność już na etapie składu.
Kto jest zwolniony?
Z obowiązku są wyłączone:
- dokumenty wewnętrzne (np. notatki służbowe),
- dokumenty archiwalne, które nie są w aktywnym użyciu,
- treści opublikowane przed 23 września 2018 r.,
- sytuacje, gdzie spełnienie wymagań stanowiłoby „nadmierne obciążenie” (wymaga udokumentowania).
Zwolnieni są także mikroprzedsiębiorcy, czyli:
- firmy zatrudniające mniej niż 10 osób, i
- których roczny obrót lub bilans nie przekracza 2 milionów euro.
Uwaga: to zwolnienie dotyczy tylko formalnego obowiązku prawnego. W praktyce – jeśli publikujesz przez platformy takie jak Amazon, Empik, Google Play – mogą one wymagać zgodności z WCAG, niezależnie od Twojego statusu. Brak dostępności może oznaczać odrzucenie publikacji lub problemy z dystrybucją.
Co to zmienia dla autora? WCAG 2.1 a ebooki tworzone samodzielnie lub z pomocą projektanta
Jeśli jesteś autorem lub współpracujesz z projektantem graficznym, który przygotowuje Twój plik PDF lub ebook w formacie EPUB, musisz jasno określić, że dokument ma być zgodny z WCAG 2.1 na poziomie AA. Dlaczego? Bo od czerwca 2025 r. to nie tylko dobry zwyczaj – to wymóg prawny.
W praktyce, świadomy projektant powinien sam zwrócić na to uwagę – traktując dostępność jako naturalny i nieodłączny element profesjonalnego składu publikacji. To nie tylko kwestia zgodności z przepisami, ale sygnał, że masz do czynienia z osobą kompetentną, która rozumie aktualne standardy.
Na co powinien zwrócić uwagę każdy autor ebooka zgodnego z WCAG 2.1?
- Stylowanie dokumentu na stylach – każdy nagłówek (H1, H2, H3…) i każdy typ akapitu (np. tekst główny, cytat, podpis pod grafiką) powinien mieć przypisany styl akapitowy. To kluczowe dla budowy struktury dokumentu i możliwości jego późniejszej walidacji.
- Sprawdzenie struktury dokumentu – nagłówki muszą być osadzone w logicznej hierarchii (H1 > H2 > H3). Jeśli np. po H1 pojawi się H3 z pominięciem H2, dokument nie przejdzie walidacji dostępności i może zostać odrzucony przez platformy dystrybucyjne ebooków.
- Opisy alternatywne (ALT) do grafik – najlepiej przygotować je już na etapie zbierania materiałów. Bez tego obrazki nie będą dostępne dla osób korzystających z czytników ekranu. Jeśli nie masz gotowych opisów – projektant może pomóc, a nawet wygenerować je z pomocą narzędzi AI.
- Czy projektant zna wymagania WCAG 2.1? – zapytaj o to wprost. Nie każdy grafik zna się na strukturze dostępnego ebooka. Dobra praktyka to współpraca z osobą, która rozumie, czym jest reflowable EPUB, czym różni się ALT od ARTEFAKTU i potrafi zbudować poprawny plik od A do Z.
- Zasięg i przewaga konkurencyjna – ebook przygotowany zgodnie z WCAG 2.1 dociera do większej liczby odbiorców, w tym do osób z niepełnosprawnościami. To nie tylko zgodność z przepisami – to świadomy wybór jakości.
- Używaj języka włączającego – jeśli tworzysz treści edukacyjne, poradnikowe lub publikacje dla szerokiej grupy odbiorców, zadbaj o prosty i zrozumiały język. To także element dostępności cyfrowej.
Co się zmienia dla projektanta?
Dla projektanta oznacza to wejście na zupełnie nowy poziom świadomości projektowej:
- Styl to nie tylko wygląd. Style akapitowe, znakowe, obiektowe oraz style tabel i komórek muszą być używane konsekwentnie. To one budują strukturę dokumentu i pozwalają szybko przenosić znaczniki oraz zapanować nad spójnością.
- Grafiki muszą być zakotwiczone – w tekście lub artykułach – i oznaczone jako <figure>, tak aby zostały uwzględnione w strukturze dokumentu. Jeśli nie zostaną zakotwiczone, mogą nie pojawić się w odpowiednim miejscu.
- Artefakty stosujemy do wszystkich elementów dekoracyjnych, które nie wnoszą treści: linie ozdobne, tła, ramki, ilustracje czysto estetyczne. Dzięki temu nie są one odczytywane przez czytniki.
- Opisy alternatywne (alt) muszą być przypisane do każdej istotnej grafiki. Można to zrobić ręcznie (w opcjach eksportu obiektu), przez metadane (Bridge), lub zautomatyzować (np. skrypt z pliku CSV).
- Podpisy do zdjęć powinny być oznaczone jako <figcaption>, a przypisy jako <aside role=”doc-footnote”>. To zwiększa dostępność i jednoznaczność struktury dokumentu.
Uwaga: w EPUB 2.0 te znaczniki mogą zostać zignorowane, dlatego dla dokumentów dostępnych należy używać wyłącznie EPUB 3.0.
EPUB 2.0 nie obsługuje ról strukturalnych takich jak <figure>, <figcaption>, <table> czy <aside role=”doc-footnote”>, przez co dokument nie przejdzie walidacji.
W dokumentach EPUB:
- grafiki powinny być oznaczone jako <figure>,
- podpisy jako <figcaption>,
- tabele jako <table>,
- przypisy jako <aside role=”doc-footnote”>.
- Tylko w EPUB 3.0 te oznaczenia zostaną prawidłowo zinterpretowane przez czytniki.
- Struktura dokumentu musi być poprawnie zbudowana: nagłówki w odpowiedniej kolejności (<h1>, <h2>, <h3>), podpisy oznaczone jako <figcaption>, a treść ułożona w logicznej kolejności odczytu.
- Zakładki i spis treści w PDF muszą odzwierciedlać strukturę dokumentu – projektant powinien zadbać o ich automatyczne generowanie z poziomu stylów nagłówków.
- Wersje EPUB również muszą być oznaczone zgodnie z WCAG – grafiki, nagłówki, struktura, język. Projektant musi umieć przygotować reflowable EPUB 3.0 zgodny z wymaganiami dostępności cyfrowej.
Projektant świadomy dostępności to dziś już nie opcja – to znak jakości.
Jeśli autor nie zgłosi wymagań, to my jako projektanci powinniśmy je brać pod uwagę domyślnie.
Podsumowanie i kolejny krok
Dostępność cyfrowa przestaje być opcją – staje się obowiązkiem. Jeśli jesteś autorem, który publikuje ebooka zgodnego z WCAG 2.1, albo projektantem przygotowującym dokument do druku lub dystrybucji online – musisz wiedzieć, czym jest dostępność i jak wygląda struktura dokumentu spełniającego te wymagania.
Dobra wiadomość? Nie musisz robić tego sam.
W Studio Składam od lat tworzę ebooki zgodne z WCAG 2.1 (poziom AA) oraz dostępne pliki PDF, które przechodzą testy dostępności i spełniają wszystkie formalne wymagania.
Oferuję:
- Skład i projekt dokumentu dostępnego (PDF, EPUB 3.0),
- Dodanie opisów alternatywnych (ALT), struktury i znaczników semantycznych,
- Testy i poprawki zgodności z WCAG 2.1,
- Komplet dokumentacji i gotowość do walidacji.
Przeczytaj również:
Jak przygotować dokument dostępny w Adobe InDesign krok po kroku
Chcesz mieć pewność, że Twój ebook jest zgodny z WCAG 2.1 i może trafić do szerokiego grona czytelników – również tych korzystających z czytników ekranowych?
Napisz do mnie – przygotuję go za Ciebie.
